معرفی شهر زیبای بناب

شهرستان بناب

بناب با 840 كيلومتر مربع وسعـــــت وبا جمعيتي بالغ بر 135000در جــــــــــــــنوب غربي اســـــــــــتان آذربايجان شرقـــي و بين 46درجه3دقيقه و15 ثانيه طول شرقي و37 درجه و20دقيقه و30 ثانيه عـــــــــرض شمالي واقع شده و ارتفاعش از ســـطح دريا 1285 متر است .از نظر لغوي بنــــاب به معني بن آب,قعر آب در لغت نامــــــــه آمــــده است و وجه تسميه وانگيزه ايجاد شهـــــر بـــــــناب را نيز به جلگه اي بودن وهمچنـــــــين بالابـــــــــودن سطح آب و مستعد بودن خاك براي كشـــاورزي در آن ميتوان اشاره نمود.

بنــــــــــاب از دير باز يك موقعيت ممتــــاز جغرافيائـــي برخوردار بوده وراههاي بزرگ تجارتـــــــــي وكارواني از آذربايجان به بين النهرين,شامات,حجاز وغرب كشــور از آن عبور ميكرده اســــــت وامروزه نيز با قرار گرفتن در نقطه تلاقـــي محورهاي اصلي آذربايجان شرقي, كردستان , كرمانشاه , عتبات عاليات ودسترسي به راههـــــاي آهن وهوائي ضمن اين كه موقعيت خـود را حفظ كرده بلكه بر موقعيتش نيــــــــــز افزوده شده است وهميشه به عنوان يك شهر مطرح در شمال غربي كشور مــورد توجه قرا ر گرفته است.

شهرستان بناب در 120كيلومتري مركــــز استان (تبريز)ودر شرق درياچه قرار گرفته است.از ديدگاه تاريخي وجودتپه هاي باستانـــي در سطح منطقه واشياء زير خاكي پيــــدا شده از هزاره اول تا چهارم قبل از ميلـــاد و وجودمساجد وآثار باستاني ديگر مربـوط به دوره هاي مختلف خصوصاً دوره صفويه وهمچنين حركت سپاهان رومي وايرانـي در جنـــــــگهاي اواخر دوره ساماني بويژه مسير حركت سپاهان هــــراكليوس براي تصرف تخت سليمان از اين منطقه و بقاياي گورستان دوره ايلخاني با خــــطوط مختلف ثلث و نسخ و رقاع بويژه كوفي در روستاي زوارق همگي شاهد تاريخ عظيمي است كه اين منطقه از آن برخوردار ميـــباشد که در اينجا به بعضي از آنها اشاره ميگردد: مسجد وحمام مهرآباد-مسجداسماعيــل بيـــــگ-مسجد گزاوشت-پل پنج چشمه-سنگ قبرهاي نبشته شـــــــــده زوارق- مسجد كبود-زرگران-خانه سيف العلمــــا-تپه هاي باستاني-حمام حاجي فتح الله-وروستاي صور با غارهاي ديدني وصخــره اي كه متعــــلق به دوره اوراتوربوده است. دراين ميان شهرداري بناب وشوراي شهر جهت جذب گردشگر وتوريست همكاري خوبـي با ميراث فرهنگي بناب داشته ودارد.

راولسون جهانگرد انگليسي در بازديدي كــه از شهرهاي ايران وآذربايـــــجان داشته از شهر بناب نيز ديدن كرده . بـــــــناب در آن زمان حدود 1500 خانه داشتـــــه و اطراف شهر تا مسافت يك فرسنگـــــي در همه سو درختان ميوه و تاكستان هــاي فراوان ديده مي شده وبه جهت كوچه هاي تميز و جويهاي فراوان,بناب را يكي از شهـــــر هاي پاكيزه ومنظم ايران انتخاب کرده است. امروزه نیز بناب یکی از شهرهای ممتاز ایران به شمار می آید.

شهرستان بناب در منطقه شمــــال غرب كشور در زمينه پرورش نيروهاي متخصص جايگاه والائي دارد .

مشخصات جغرافيائي:
شهر بناب در 16 درجه و 3 دقيقه و 15 ثانيه طول شرقي و 37 درجه و 20 دقيقه و 30 ثانيه عرض شمالي واقع شده و ارتفاعش از سطح دريا 190 متر است. از نظر موقع رياضي، روستاي چپقلوبا عرض جغرافيايي 37 درجه و 12دقيقه در پائين ترين فاصله و سور با عرض جغرافيايي 37 درجه و 31 دقيقه در بالاترين عرض جغرافيايي قرار گرفته اند. فاصله بناب با مركز استان (تبريز) 114 كيلومتر، با تهران 835 كيلومتر و ساحل درياچه اروميه 8 كيلومتر است. از نظر موقعيت، جغرافيدانان مسلمان ولايت (بناجو) را در اقليم چهارم جاي داده اند.

موقعيت نسبي :

شهرستان بناب در جنوب غربي استان آذربايجان شرقي و در جلگه اي صاف و هموار قرار گرفته كه از طرف شرق به پيشكوههاي غربي سهند (قزل داغ، قاشقاداغ و گوپشتي) و از غرب به سواحل پست درياچه اروميه محدود مي گردد. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا 1600 متر است كه در بلندترين نقطه (قزل داغ) 2250 متر و در پست ترين (آخوند قشلاق) 1280 متر مي باشد. همسايگان آن را در شمال، عجب شير، در شرق شهرستان مراغه و ملكان، در جنوب شهرستان مياندوآب و در غرب درياچه اروميه تشكيل مي دهد. بناب از يك موقعيت خاص جغرافيايي برخوردار است كه خود مي تواند نقش مهمي در روند توسعه و پيشرفت سريع آن را داشته باشد. واقع شدن آن در محل انشعاب و يا مسير راههاي هوائي (فرودگاه سهند)، زميني (راه آهن تهران-تبريز)، جاده ترانزيتي (تبريز ، كردستان و آذربايجان غربي)، محور ارتباطي (مياندوآب، قره چمن) و عبور خط انتقال گاز سراسري و كانال آبرساني زرينه رود به شهر تبريز و استقرار واحدهاي عظيم صنعتي، نظامي، تحقيقاتي ، فرهنگي و توليدي، كلاً بيانگر موقعيت ممتاز اين شهرستان در سطح استان مي باشد.

وسعت:

وسعت شهرستان بناب 790 كيلومتر مربع مي باشد كه معادل 7/1 درصد مساحت كل استان را تشكيل مي دهد.

مشخصات جمعيتي:

براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375 جمعيت شهرستان بالغ بر 112985 نفر مي باشد و در سطح استان در رده دهم قرار مي گيرد و از اين جمعيت 7328 نفر مرذ و 55657 نفر زن در منطقه وجود داشته و 24565 نفر از زنان و 25180 نفر از مردان در روستاها و مابقي در شهر ساكن مي باشند و در سال 1375 جمعيت شهرستان 39/3 درصد جمعيت كل استان را تشكيل مي دهد.

خصوصيات فرهنگي
زبان عمومي مردم شهرستان است كه آذربايجاني است. اين زبان در آذربايجان ايران و آن سوي ارس و ساير نقاط تركي زبان ايران – به جز تركمنان – از قرن ها پيش زبان كفتگوي مردم بوده است.

بناب در گذر تاريخ

بر اساس نشانه ها و آثار شناخته شده در شهر بناب ، قدمت تاريخ و تمدن اين شهر به شش هزار سال پيش مي رسد که به احتمال زياد اولين قوم آريائي اين محل را به جهت آب و هواي معتدل و بارندگي هاي ساليانه و زمين هاي مسطح و هموار و قرار گرفتن اراضي در دامنه هاي زيباي سهند و سواحل درياچه اروميه برگزيده باشند .

وضعيت جغرافيائي منطقه و آثار به دست آمده از کاوش هاي محلي نيز با توصيفات شهر تاريخي شيز انطباق دارد . آثار به دست آمده از حفاري هاي قره تپه گزاوشت و قيزلار قلعه سي ( قلعه دختران ) که يکي از نود و سه تپه باستاني مي باشند و همچنين وجود سي و شش غار مربوط به يکديگر ( معماري صخره اي صور ) که نشانگر زندگي هاي دسته جمعي در دوران ماقبل تاريخ است . همچنين کشف آثار قديمي مانند ظروف سفالين ، فلزي و نشانه هاي تمدن شهري تا عمق چند متري زمين ، اين سابقه طولاني را تائيد مي کند .

شهر بناب توسط تپه هاي متعددي احاطه شده است . از جمله قره کولوک ، تپه قبرستان قديمي محله مهرآباد ، تپه گزاوشت در محله گزوشت ، تپه قره چپق و تپه هاي سپيگان ، تپه آغاجاري ، تپه بابالار ، شيزگان تپه ، همچنين تپه هاي باستاني که مساجد زرگران ، مهرآباد و ميدان بر روي اين تپه ها قرار گرفته اند ، از دوره اسلامي تا شش هزار سال پيش قدمت دارند .

تخريب کامل در زمان حمله مغول امکان هر گونه تحقيق را در زمينه هنر و معماري اين منطقه در قبل و بعد از اسلام مشکل يا غير ممکن کرده است .

از سوي ديگر به دليل پايداري و غيرت مردم در مقابله آشتي ناپذير آنان با مغولان ، هيچ اصري از تمدن و آثار معماري رو بنائي قبل و بعد از اسلام تا عصر مغولان بر جاي نمانده و شهر به ويرانه تبديل شد . ( هنوز هم آثار ويرانه هاي دوران قبل از مغول ها در زير خاک نهفته است ) . اما يکباره در ابتداي دوره حکومت صفويان در اواسط قرن دهم در حدود بيست مسجد زيبا ، چندين گرمابه و بيش از چهل کاروانسراي اقامتي و تجارتي متعددي به مرور زمان در شهر احداث شده که اين امر حکايت از آباداني و رونق ناگهاني شهر پس از دوره مغول و به عبارتي بهتر بازسازي پس از جنگ است .

وجود بناها و مساجد و آثار تاريخي متعددي که به يکباره پس از دوره هاي مغول شکل گرفته اند ( پس از اينکه اکثر بناها و ميراث تاريخي کهن شهر به دست مغول ها تخريب گرديدند ) نشانگر روحيه و وحدت و همدلي مردم اين منطقه است . به طوري که دکتر حبيبي معاونت محترم رياست جمهوري دوران قبل در اين مورد فرموده اند : با مشاهده آثار و بناهاي تاريخي ، به خصوص مساجد زيباي اين شهر ( بناب ) مي توان به روحيه تعاون و همکاري در مسائل سياسي ، اجتماعي و فرهنگي در اين شهر پي برد و من اميدوارم که اين طرز تفکر الگوئي شود براي ساير شهرها و ....

مساجد زيباي مهرآباد ، کبود ، زرگران ، اسماعيل بيک ، گزاوشت ، ميدان زواره ، جوينلر ، اشرفي در ديزج پروانه ، مسجد روستاي زاوشت و ... همچنين کاروانسراهاي مير غفور که داراي هشتاد منزل که در هر منزل لوستر يا چلچراغي با دوازده چراغ رنگي نفت سوز روشن بود و امروزه يک هتل زيبا را در ذهن تداعي مي نمايد ، به علاوه پل پنج چشمه ( خور خور چورپو ) و پل هاي ديگري که از بين رفته ا ند از يادگارهاي آن دوران محسوب مي گردند . وجود اين آثار و بناهاي تاريخي و مراکز تجاري و بازارهاي هفتگي مداوم نشان از بزرگي و عظمت و رونق اقتصادي و فرهنگي و ديني اين شهر است .

بنا به نوشته حمد الله مستوفي در کتاب نزهه القلوب ، زبان مردم بناب تا زمان مغول زبان پهلوي مقرب بوده است که خود مي تواند مورد تحقيق و بررسي قرار گيرد .

وجود کلمه مهر در ترکيب نام مکان ها مانند مهر آباد ، خوشه مهر ، کوته مهر ، قلعه مهر ، از طرفي نحوه خاص تلفظ کلمات در ميان مردم حکايت از فرهنگي اصيل و ديرينه دارد که در گوشه هاي مختلف زندگي مردم از جمله در مراسم سنتي و اصطلاحات کشاورزي آنها به چشم مي خورد . هنوز هم اسامي اکثر محله ها و مکان هاي اين شهر از دوره تمدني به صورت دست نخورده حفظ شده و مورد استفاده قرار مي گيرد مانند محله هاي : گزاوشت ، مهراباد ، سپيگان ، نهر ، قلعه مهر ، رودخانه آقا گل بري ، خرمن کوچه ، پشت قلعه ، تنگه کوچه ، عالي قاپو ، کوزه چيلر ، زرگران و ... و همچنين روستا هاي : زوارق ، راوشت ، خانه بري ، خوشه مهر ، کوته مهر ، سور ، توتاخانه و ... اشاره کرد .

وجود مراسم هاي متعدد تاريخي و باستاني در اين شهر حاکي از اين مطلب است که مردم داراي اعتقادات مذهبي قوي و قابل احترام هستند ، خصوصا تعدادي از مساجد ( زرگران ، مهرآباد ، گزاوشت و ... ) بر روي تپه هاي باستاني و تاريخي ساخته شده اند . از ويژگي هاي معماري در مساجد بناب ، ستون ها و سر ستون هاي چوبي و شبستان هاي آنهاست . اين ستون ها احتمالا ابتدا در مسجد قرمز واقع در کوي فردوس جنب دروازه محال ( گاودل ) در مسير جاده اصلي قديمي گاودل به تبريز و سپس در مسجد زرگران ساخته شد . سپس از مسجد کبود و اسماعيل بيک به تکامل رسيدند و در نهايت در مساجد مهرآباد و گزاوشت به اشکال بسيار زيبائي طراحي و اجرا شده اند .

نکته جالبي که مي توان درباره سر ستون هاي مساجد مهرآباد و گزاوشت ( دوره صفويه ) اشاره کرد ، رنگ آميزي و طراحي سر ستون هاست . بدين صورت که هر بيننده اي در نگاه اول وقتي سرستون هاي مساجد مهرآباد و گزاوشت را مي بيند ، اين تصور را در ذهن تداعي مي کند که رنگ آميزي و طراحي سرستون ها يکسان مي باشد وهيچ تفاوتي با هم ندارند . اما با کمي دقت اگر آنها را با همديگر مقايسه کنيم به تفاوت هاي زيادي در رنگ آميزي و طراحي آنها پي خواهيم برد و هيچ کدام از سرستون هاي مساجد همانند سرستون هاي ديگر رنگ آميزي نشده و صندوق شاه تير ها و تير چوبي ها و پرده هاي چوبي سقف نيز که با اشکال مختلف زيبا رنگ آميزي شده اند ، با همديگر متفاوت اند .

سرستون هاي چوبي مسجد اسماعيل بيک در داخل و خارج آن از اولين انواع آن است که حدود صد سال بعد از بناهاي چهل ستون و عالي قاپوي اصفهان به کمال خود رسيده اند . ذوق و استعداد فردي و فرهنگي و ايمان مردم اين منطقه در آثار به دست آمده از مساجد تاريخي و همچنين حجاري هاي بي نظير سنگ - قبرهاي مربوط به دوره اسلامي بعد و قبل از دوره مغول ها مشهود است .

آثار زيباي آجري در پل پنج چشمه در حمام حاج فتح الله ( حاجي بدلي ) امروزي و حمام مهرآباد و بيش از چهل و دو کاروانسراي اقامتي و تجارتي و بازار قديمي بناب در مسير جاده گاودل و جاده تبريز که اکثر آنها در سي سال اخير از بين رفته اند ، همگي حاکي از تمدن ، هنر و رونق اقتصادي و تجاري اين شهر است .

سراي ممقاني از آخرين آثار شناخته شده بعد از دوره صفويه بود که متاسفانه مدتي پيش تخريب و از بين رفت .

شهرستان بناب بار ديگر در زمان قاجاريه در حمله شيخ عبدالله دچار خسارات سنگيني شد ، اين حملات از طرف جاده قديمي محال گاودل و توسط شيخ عبدالله انجام پذيرفت که در نتيجه حصار دروازه جنوبي شهر کاملا ويران گشت اما به خاطر پايمردي و مقاومت شجاعانه که از طرف اهالي اين شهر و با رهبري شيخ قاضي به عمل آمد مهاجمان پس از تخريب قسمتي از شهر ياراي مقاومت نداشته و عقب نشيني کردند که هنوز هم نام اين محله در ميان مردم اين منطقه کرد کندي يا همان کرد گلدي ( کرد آمد ) است ، به زبان ترکي تلفظ مي کنند .

با اين وجود علي رغم همه اين رخدادهاي تاريخي ، هنري راولينسون ( از جهانگردان انگليسي ) در سال 1252 ه . ق ضمن بازديد از بناب آن را يکي از زيباترين شهرهاي ايران ناميده است .